Žalbeno veće Međunarodnog rezidualnog mehanizma za krivične sudove (MRMKS) donelo je presudu u predmetu protiv bivših čelnika Službe državne bezbednosti (SDB) MUP Republike Srbije – Jovice Stanišića i Franka Simatovića – kojom je utvrđen međunarodni oružani sukob u Bosni i Hercegovini. Ovom presudom, konačno i nedvosmisleno je utvrđeno učešće Republike Srbije u oružanim sukobima u BiH i Hrvatskoj.

Najviši predstavnci SDB RS osuđeni su da su kao pripadnici udruženog zločinačkog poduhvata odgovorni za zločine koje su počinili pripadnici Srpske dobrovoljačke garde (SDG), Jedinice za specijalne namene, Jedinice za specijalne operacije (JSO) – Crvenih beretki, Martićeve milicije i Škorpiona 1992. godine u Bosni i Hercegovini, u Bijeljini, Zvorniku, Bosanskom Šamcu, Doboju i Sanskom Mostu, i za zločine počinjene 1995. godine u Trnovu i Sanskom Mostu, kao i za ubistvo Marije Senaši, počinjeno u Daljskoj Planini u Hrvatskoj u junu 1992. godine.

Žalbeno veće je utvrdilo da su Stanišić i Simatović, zajedno sa drugim vojnim, političkim i policijskim rukovodiocima iz Srbije, tzv. SAO Krajine, SAO Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema, kao i Republike Srpske činili deo udruženog zločinačkog poduhvata čiji je cilj bio trajno uklanjanje nesrpskog stanovništva sa teritorija pod kontrolom srpskih snaga u BiH i Hrvatskoj, odnosno – etničko čišćenje.

Presudama u ovom predmetu utvrđene su brojne činjenice o zlostavljanjima, pritvaranju, proterivanju, ubistvima i o drugim zločinima nad pripadnicima nesrpskog stanovništva u Hrvatskoj i BiH. Utvrđena je i odgovornost pripadnika JNA, specijalnih policijskih jedinica za te zločine, među kojima i Srpske dobrovoljačke garde pod komandom Željka Ražnatovića Arkana. Tužilaštvo za ratne zločine Republike Srbije mora uzeti u obzir činjenice o ulozi ovih jedinica u ratnim zločinima i procesuirati odgovorne. Video snimak obeležavanja godišnjice JSO u Kuli 1997. godine je krucijalni dokaz o učesnicima udruženog zločinačkog poduhvata pod komandom Stanišića i Simatovića. Napominjemo da, osim pripadnika Škorpiona koji su procesuirani za ubistva muškaraca i dečaka iz Srebrenice u mestu Trnovo u julu 1995. godine, pred pravosudnim organima Republike Srbije nije procesuiran nijedan pripadnik jedinica koje su bile pod kontrolom SDB, čiji su zločini detaljno opisani u presudama MKSJ i MRMKS u predmetu Jovica Stanišić i Franko Simatović.

Imajući u vidu funkcije koje su Stanišić i Simatović obavljali u državnim organima Republike Srbije, opseg i značaj njihovog učešća u zločinima, te patnju žrtava i težinu zločina za koje su odgovorni – FHP smatra da je kazna zatvora od 15 godina na koju ih je Žalbeno veće MKRKS osudilo nesrazmerno mala.

Pravosnažna presuda Stanišiću i Simatoviću je ujedno i poslednja presuda MKSJ i MRMKS u predmetima ratnih zločina počinjenih tokom oružanih sukoba na prostoru bivše Jugoslavije.

Istorijat postupka

Protiv Jovice Stanišića, nekadašnjeg načelnika SDB i Franka Simatovića, zaposlenog u Drugoj upravi SDB, Tužilaštvo MKSJ podiglo je inicijalnu optužnicu pre 20 godina, u maju 2003. godine. Prvostepenom presudom MKSJ oni su oslobođeni krivice. Postupak protiv optuženih je ponovljen nakon što je Žalbeno veće MKSJ krajem 2015. godine poništilo prvostepenu presudu i naložilo da se Stanišiću i Simatoviću ponovo sudi po svim tačkama optužnice.

FHP je mišljenja da je tom prilikom Žalbeno veće MKSJ ispravno odlučilo potvrdivši odbacivanje kriterijuma „konkretne usmerenosti“ kao elementa odgovornosti za pomaganje. Ovaj kriterijum uveden je u praksu MKSJ oslobađajućom drugostepenom presudom Momčilu Perišiću, načelniku Generalštaba Vojske Jugoslavije. U slučaju Perišića, Žalbeno veće je odbilo zahtev Tužilaštva za ponovno razmatranje oslobađajuće presude iako je za to imalo osnova nakon što je nedvosmisleno utvrđeno da kriterijum „konkretne usmerenosti“ nije predviđen međunarodnim običajnim pravom niti praksom MKSJ.

U ponovljenom postupku, Jovica Stanišić i Franko Simatović su, u junu 2021. godine presudom Pretresnog veća MRMKS osuđeni na po 12 godina zatvora zbog zločina protiv čovečnosti, odnosno pomaganja i podržavanja progona, ubistava, deportacije i prisilnog premeštanja bosanskih Muslimana i Hrvata nakon preuzimanja vlasti u opštini Bosanski Šamac u BiH. Tokom žalbenog postupka, odbrane Stanišića i Simatovića osporavale su osuđujuće delove prvostepene presude kao i visine kazni. Sa druge strane, Tužilaštvo MRMKS je tražilo da se preispitaju tvrdnje Pretresnog veća da Stanišić i Simatović nisu bili članovi UZP ili alternativno, da se optuženi proglase krivima za pomaganje i podržavanje zločina počinjenih i na području SAO Krajine, SAO SBSZ, Doboja i Sanskog Mosta. Shodno tome, Tužilaštvo je zatražilo da zatvorske kazne optuženima budu povećane.

Hronologija:

• 13. mart 2003. godine – Stanišić i Simatović uhapšeni u Srbiji
• 1. maj 2003. godine – prvobitna optužnica; operativna optužnica podnesena u julu 2008. godine
• 9. jun 2009. godine – početak suđenja pred MKSJ
• 30. maj 2013. godine – presuda Pretresnog veća MKSJ, oslobođeni krivice
• 15. decembar 2015. godine – presuda Žalbenog veća MKSJ, naloženo ponovno suđenje
• 13. jun 2017. godine – početak suđenja pred MRMKS
• 30. jun 2021. godine – presuda Pretresnog veća MRMKS, osuđeni na 12 godina zatvora
• 31. maj 2023. godine – presuda Žalbenog veća MRMKS, osuđeni na 15 godina zatvora

Fond za humanitarno pravo, 31.05.2023.