Prvog oktobra 1991. godine jedinice Jugoslovenske narodne armije, potpomognute paravojnim formacijama iz Srbije, BiH i Crne Gore, počele su napad na Dubrovnik, spomenik kulture, grad koji nije imao ni jednu vojnu kasarnu, tačnije ni jednu legitimnu metu kojom bi vojska mogla opravdati ovaj bezumni čin. Država Srbija se i danas ponaša u skladu sa politikom “nismo bili u ratu”, iako se njen bivši predsednik izvinjavao na nekoliko mesta zbog najtežih zločina počinjenih u vreme kada “nije bila u ratu”. U svim tim, ma koliko isforsiranim izvinjenjima, Dubrovnik je skrajnut, ostavljen “drugom oku u glavi” da snosi teret krivnje i odgovornosti.

Prvog oktobra 2014. godine u Beogradu je aktuelna izložba “Grad je mrtav. Živio Grad!” kojom se prvi put nakon rata dubrovačka nezavisna umetnička scena predstavila ovdašnjoj publici. Za tu priliku u glavni grad Srbije stiglo je 15 od 27 umetnika čiji radovi su izloženi. Neki od njih su prvi put u Beogradu, a neki ponovo nakon više od dvadeset godina.

“Ovo je vrlo emotivan trenutak za sve nas. Hvala našim dragim Dubrovčanima, koji su nakon dugo godina došli u Beograd i učinili nam veliku radost. Hvala im što i danas, u gradu koji je na drugi način devastiran - kulturološki, koji je u odumiranju zbog komercijalizacije i masovnog turizma, i dalje imaju snage da se bave umetnošću. Dobrodošli u Beograd“, kazala je slikarka Jelena Trpković, supruga pesnika Milana Milišića, prve civilne žrtve granatiranja Grada.

Pred publikom su prvi put izložene originalne poslednje fotografije Pava Urbana, Dubrovčanina koji je poginuo fotografišući razaranje grada, na dan najžešćih napada JNA – 6. decembra. Nađene su pored njega u foto aparatu i taj niz od 12 fotografija, uz sve što je tokom meseci granatiranja zabeležio, jedno je od najpotresnijih svedočanstava politike uništenja koja je vođena iz Beograda.

„To su njegove posljednje fotografije. Imao je 23 godine kad je poginuo. U tih godinu dana intenzivnog fotografiranja je napravio jedan nevjerovatan opus. Ove fotografije su toliko precizne i toliko jasne, filmski govore o cijeloj toj priči, o agresiji na Dubrovnik. Taj trenutak smrti se dogodio kad je on uspio staviti Orlando u centar fotografije. U trenutku kad je napravio savršenu fotografiju, poginuo je. Tu je sve: Sveti Vlaho, zaštitnik Grada, hrvatska zastava, Orlando kao simbol slobode... to je ta situacija koja govori o cijelom kontekstu“, kazao je kustos izložbe Slaven Tolj, direktor Muzeja moderne i suvremene umjetnosti u Rijeci i dugogodišnji voditelj dubrovačke Art radionice Lazareti.

Fotografije Pava Urbana su nulta tačka devastacije grada i to je polazna tačka same izložbe “Grad je mrtav. Živio Grad!”. Stanovnici grada su svedoci agresije koja u kontinuitetu traje čitav četvrt veka. Grad je devedesetih preživeo agresiju i teška razaranja, bio u okruženju, da bi nakon rata počeo novi proces - proces destrukcije javnog prostora, agresije i okupacije pomoću drugih, ekonomskih i političkih, metoda. U dvorani Kulturnog centra, uz naziv izložbe postavljena je zastava Libertas, rad Marijane Pende, sa stilizovanim slovima u obliku valuta funte, dolara i eura, čime je simbol slobode pretvoren u simbol prodaje Grada.

Zato izložba poteže pitanje preispitivanja i odgovornosti koje se nameće već samim silaskom niz stepenice ka galeriji Podroom – dok glas ponavlja rečenicu “Ja sam kriv”.

Na ulazu, sa leve strane postavljena je foto priča Marka Ercegovića koja se bavi referendumom o golf resortu na Srđu, koji su građani sami izborili. Iako je čak 84 odsto izašlih birača glasalo protiv, referendum nije priznat jer nije izašlo preko 50 odsto upisanih birača. Istom temom se bavi i video rad Ane Požar Piplice “Ima li razloga za slavlje”. Preko puta su dve mape – jedna koju možete videti na ulazu u Grad na Pilama, predstavlja mesta koja su pogođena tokom napada JNA i paravojnih jedinica na Dubrovnik, a druga – rad Slavena Tolja – pokazuje na sličan način mesta koja su rezultat masovnog turizma.

Na ulazu u centralni deo galerije izložene su poslednje fotografije Pava Urbana. dijagonalno od njega, u vitrini neobjavljeni tekst Milana Milišića i jedan rukopis koji se bavi Dubrovnikom. Između je serija fotografija Lokruma, rad Antuna Maračića.

Odatle se ulazi u jednu vrtešku ludila – dok sa jedne strane Maro Mitrović pleše u video radu koji se zove “Čovjek koji igra”, kroz zvuke sambe sa druge strane se probija glas aktuelnog premijera Srbije Aleksandra Vučića sa skupštinske govornice 1995. godine koji izgovara “ubijte jednog Srbina, a mi ćemo sto muslimana”, uz posledice te politike devedesetih, ali i devastaciju koju u novom odelu sprovodi danas. Rad Stjepana Grbića "Deathmark / Watermark" dotiče i Beograd na vodi.

Rad Stjepana Grbića (foto: Maja Medić)

Uz Mitrovića su izložene dve puške, rad Darija Kulišića. Odatle se ulazi u mračni deo, onaj u kojem su samo video radovi i instalacije.

Luko Piplica u radu “Ni dobro ni zlo” otkopava ogroman kamen.

“Smisao rada je da bude otvoren interpretaciji, prostor za preispitivanje. Razbijam kamen koji je zaista bio lijep kad sam ga otvorio prema suncu, kao ogledalo. Brutalno ga razbiješ, posadiš stablo i to je neki životni ciklus. Sugerira nešto dobro. Neka oštećenja se uvijek događaju, a to me i zanima”, kaže Piplica.

Dodaje da je Dubrovnik, zbog svoje povijesti izložen pritisku, obavezi da bude veći nego što jeste. “Uvijek imamo pomak u suvremenom načinu života koji je dosta zahtijevan. Kako naći svoje mjesto u sredini koja ti najčešće postavlja turistički okvir. To je šira priča i kad se pogleda tako onda je lakše djelovati, ne doživljavati to previše tragično i naći svoj prostor. Sam naziv izložbe 'Grad je mrtav. Živio Grad!' za mene govori više o toj dinamici, da se ne da svesti na jednu jedinstvenu poziciju. Iznova vidjeti gdje naći sebe i svoje mjesto”, pojašnjava Luko Piplica.

Nisam pomenula sve autore ni opisala sve radove jer vredi otići i videti izložbu. Na kraju priče, planirali smo je dve i po godine. Ovo je prvi put da Kontra organizuje ovakve događaje i nadam se ne i poslednji.

Izložba bi trebalo da služi novom upoznavanju koje nije moguće bez jasnog određenja prema događajima iz devedesetih godina. Nije moguće i bez prostora da prihvatimo da Beograd i Dubrovnik danas dele slične probleme.

No o tome možda najbolje govori rad “Message” Marija Cvjetkovića koji upozorava na bitnost normalnosti u današnjem društvu. “Radom koji predstavlja sačuvani zapis konverzacije putem SMS-a, autor spaja dva grada - Dubrovnik i Beograd u dva različita vremena: vrijeme koje iščitavamo iz izloženih tekstualnih poruka i ono povijesno, predratno vrijeme kao reminiscencija na događaje iz autorove mladosti koji su davali normalnost gradu i sredini u kojoj je odrastao. Akteri komunikacije su ljudi koje vežu slične ideje, koji žive i misle na sličan način, čiji se međuljudski odnos gradi bez obzira na nacionalne, vjerske i državne podjele.”

Ovog 1. oktobra, makar i simbolično, Dubrovnik je prisutan u Beogradu.